Over identiteit en overleven

Twee handige Athabaskische scheeuwschoenen

De etnoloog Marcel Mauss¹ leefde van 1872 tot 1950. Hij bestudeerde jager-verzamelaarculturen rondom de Stille Oceaan.
Hij vroeg zich af waarom die culturen sommige dingen wél en andere níet van elkaar overnamen en hier is zijn opmerkelijke antwoord: ze namen dingen over om te overleven en wezen dingen af om zich te definiëren – ook wanneer het afgewezene duidelijk grote voordelen bood.²
Identiteit versus overleven!
Overleven versus identiteit!
Marcel Mauss meende dat culturen in wezen "weigeringsstructuren" zijn – een fraaie en verhelderende term die de vraag oproept: is het mogelijk dat iets of iemand "teveel identiteit" bezit om te overleven? Overleven is tenslotte aanpassen, veranderen; het vraagt om een zekere lichtheid, lichtvoetigheid, lenigheid, wendbaarheid – misschien ook van de identiteit.³

¹ Ik vond hem op pagina 193 van het dikke boek Het begin van alles van David Wengrow en David Graeber (waarin zoals in bijna alle dikke boeken veel interessante weetjes staan maar niet erg opzienbarend wordt nagedacht).
² Bijvoorbeeld: de Athabasken in Alaska weigerden hardnekkig de kajaks van de Inuit over te nemen, hoewel die duidelijk geschikter waren voor de omgeving dan hun eigen vaartuigen. De Inuit weigerden op hun beurt hardnekkig om de handige sneeuwschoenen van de Athabasken over te nemen!
³ Ook in morele zin levert "weigeren" meer identiteit op dan "overnemen". Robert Musil schrijft: "Want in gebeurtenissen die hen in tegenspraak met hun omgeving brengen, ontplooien mensen al hun krachten, terwijl zij zich daar waar zij slechts hun plicht doen begrijpelijkerwijs niet anders gedragen dan bij het betalen van belasting; waaruit blijkt dat alle kwaad met meer of minder fantasie en hartstocht wordt volbracht, terwijl het goede zich daarentegen onderscheidt door een onmiskenbare gevoelsarmoede en zieligheid." (Uit: Robert Musil, De man zonder eigenschappen, deel III, tweede boek, hoofdstuk 18: Moeilijkheden van een moralist bij het schrijven van een brief, p.1065 / Meulenhoff 1989 / vertaling Ingeborg Lesener)

Zaterdagavond om zes uur kwam de koorts

Reusachtig glazen covidvirus door Luke Jerram

Bericht van PB, leukemist 3e klasse uit het Grote Leger der Zieken¹ dat "de mensheid"² genoemd wordt:
Melde gehorsamst.
Zaterdag om zes uur 's avonds kwam de koorts. Ik dacht dat mijn laatste uur geslagen had.
Ik ging direct naar het ziekenhuis.
In de strijd tegen de vijand zijn aarzelen en treuzelen ongeoorloofd.
Onmiddellijk werden er bloedkweekjes gemaakt om te onderzoeken of er vijandige bacteriën in mij zaten. Dit was niet het geval
Wel werd vastgesteld dat er covid was binnengedrongen.
Voor de zekerheid kreeg ik vijftien tabletten amoxicilline / clavulaanzuur mee naar huis, een doder van vijandige bacteriën.
Die nacht droomde ik zoals ik altijd droom als ik koorts heb, namelijk steeds hetzelfde, mislukkende (iets wilde iets anders worden, maar het mislukte steeds (x 100)³).

¹ Grande Armée de Malades
² Homo aegrotans, voorheen homo sapiens.
³ Een rudiment van het verlangen naar en het vermogen tot metamorfose (in mij)

Wij komen meer aan de weet door te dansen dan door te denken

Breakdance

1.
"Ons vermogen om gelijkenissen te zien is een zwak rudiment van de overweldigende drang om gelijksoortig te worden" – Elias Canetti

2.
"Ons wezen ligt niet vast. Wij kunnen ons transformeren tot wat wij maar willen. Wij zijn magiërs en kameleons" – Pico della Mirandola

3.
"De kunstenaar verandert zich in alles wat hij ziet en wat hij wil zijn" – Novalis

4.
"In de muziek is de onmiddellijke prikkeling van de spieren steeds meer naar de achtergrond gedrongen. De mens bootst niet meer alles na wat hij voelt en hij beeldt het ook niet meer lijfelijk uit (in de dans). Niettemin is dat de eigenlijke dionysische toestand" – Friedrich Nietzsche 

5.
"Kennis die we verwerven door het dionysische vermogen (door vereenzelviging) is dieper dan kennis die we verwerven door de socratische logica (door afstand en objectiviteit)" – Friedrich Nietzsche¹

6.
Met andere woorden: wij komen meer aan de weet door te dansen dan door te denken.  

(7.
Je moet het boek De jacht op Proteus lezen. Het is een mooi boek. Het werd in de vorige eeuw geschreven door iemand die Piet Meeuse heet. Het werd uitgegeven door uitgeverij De Bezige Bij in het jaar 1992.)

Ik ben een dier

Dier

Ik ben veranderd.
Ik rook geen sigaretten meer.
Ik drink geen alcohol meer.
Ik denk andere gedachten.
Ik voel andere gevoelens.
Ik ben een dier.
Ook ben ik één met de wereld.

 

 

[Wordt vervolgd]

De blauwe mevrouw heeft kriebel

De blauwe mevrouw (foto NASA)

Uiteindelijk wordt de geest lui door het absolutisme.
Er hoeft niet meer gebalanceerd te worden.
Er hoeft niet meer gedanst te worden.
Er mag vernietigd worden.
Hoeveel fijnzinniger en lichtvoetiger dan het monotheïsme was het antieke πάντα ῥεῖ!
Tegen Herakleitos' πάντα ῥεῖ brachten de fanatici van het ene en enige het concept "onveranderlijkheid" in stelling. Daarzonder is het monotheïsme niet mogelijk.
Hoe kun je – bijvoorbeeld – "eeuwig leven" of "eeuwig branden" wanneer alles voortdurend verandert, wanneer alles stroomt – πάντα ῥεῖ?¹
Het leven werd stilgezet (Christus aan het kruis is een opgezette vlinder).
De onveranderlijke god was een tegenkracht tegen de natuur, de planeet², het leven, het worden, het veranderen, het stromen.³
De tijd staat al millennia stil.
Ik zou een psychopathologie van het monotheïsme kunnen schrijven die doordringt tot in de met plastic gevulde maag van de uitgehongerde albatros.⁴
Maar ik heb mezelf nieuwe projecten beloofd.

¹ Zie ook o.m.: Moet je dit eens lezen; Waarom zou je een briesje opsluiten.
² De blauwe mevrouw heeft kriebel.
³ Zie ook o.m.: Over het niets en het nietsdoen primo, secundo en dolce.
⁴ P. zegt dat ik overdrijf.

Hij veranderde voortdurend van gedaante

Anders Celcius

1.
Als de mensheid kon dromen, dan droomde de mensheid een alziend oog.

2.
Ik zag een reportage over de stad Jeruzalem op tv.
"Er is maar één god," hoorde ik de hele tijd uit de mond van moslims, joden en christenen.
Uit de dramatische voorstelling en toe-eigening van het ene (het enige) en uit de fanatieke lichamelijke en geestelijke vereenzelviging ermee, wordt het verlangen en het streven naar de vernietiging van al het andere vanzelf geboren (dit is de monotheïstische opdracht bij uitstek). 

3.
Het monotheïsme is ontstaan in de meest onherbergzame en onbarmhartige gebieden van de planeet, bij temperaturen van veertig of vijftig graden Celcius. Er was geen een boom met schaduw of water te bekennen, alleen maar zand en droogte en dorst.
Het pan-, poly- en zerotheïsme¹ zijn ontstaan in streken waar het groen en koel en vochtig is – in onze streken.

4.
Proteus is de Griekse god van de metamorfose. Hij veranderde voortdurend van gedaante.
Is ons vermogen om gelijkenissen te zien een overblijfsel van het proteïsche vermogen om daadwerkelijk te veranderen, om volledig besmet te worden door het andere?
Plato zag de dichter als erfgenaam van Proteus en verklaarde hem vanwege zijn onnavolgbaarheid – zijn vrijheid, zijn beweeglijkheid, zijn bevattelijkheid, zijn veranderlijkheid – tot persona non grata in zijn ideale staat.

5.
Wil je de monotheïstische drang tot vernieling van al het andere aan het werk zien?
Dan moet je dit eens lezen: Our god is stronger (The Guardian, 6 november 2018).
Het gaat over een eilandenrijk dat vecht tegen evangelisatie.

6.
Doordat de mensen steeds verder konden reizen (per vliegtuig, per schip, per trein) werden hun liedjes steeds zachter en melancholieker.
En ze begonnen over elkaar te zingen in plaats van over god.

¹ Neologisme door mij ("ondergetekende")

Over empathie

Dryope verandert in een boom tot haar ontzetting
(Uit: Metamorfosen van Ovidius)

Empathie, ἐμπάθεια, betekent: inleving in de ander of het andere.
Maar misschien behoort alles waarin je je kunt inleven per definitie tot het eigene.
Is er een gouden tijdperk geweest waarin "alles alles" was?
Is de empathie een kortstondige gelukkige opflakkering van dat tijdperk, zoals sommigen denken?

Zoantropie is de overtuiging in een dier veranderd te zijn

De metamorfose¹ – woef! – is de weg terug én de weg heen naar de natuur (de planeet).
Moet de planeet gered worden?
De planeet redt zichzelf wel.
Moet de menselijke soort gered worden?
Behalve de menselijke soort zelf is daar niets of niemand bij gebaat.
Niettemin: als de menselijke soort – met name de westerse – vaart wil maken met de zo vurig gewenste wederaarding, om het zo maar te noemen, moet zij stoppen met het lezen van de heilige boeken van het monotheïsme en beginnen met het lezen van de Metamorfosen van Ovidius, en zo, via de therapeutische² omweg van de vitale Griekse mythologie, stap voor stap terugkeren én voortgaan naar haar eigenlijke, onvervreemdbare oorsprong.
"Het is buitengewoon moeilijk het wezen van de metamorfose te doorgronden," schrijft Elias Canetti in zijn studie Massa en macht. Dit is waar, dank Elias, en daarom begin ik hier maar klein, met een recent geval van zoantropie – inclusief schaamte – dat onlangs werd beschreven in het Nederlandse Tijdschrift voor Psychiatrie. Zoantropie is de overtuiging in een dier veranderd te zijn.
Het is, aldus het tijdschrift, een ziekte.
Zo zie je al meteen hoe ver we van onze oorsprong zijn afgedwaald en waar de schaamte vandaan komt. Maar dit voorlopig terzijde, eerst een korte beschrijving van het geval (de casus): "Patiënte A, een 54-jarige vrouw, consulteerde de spoedeisende hulp in het bijzijn van haar broer wegens acute aanvallen van afwijkend gedrag, waarbij zij de overtuiging uitte een kip te zijn en gedrag vertoonde dat hieraan deed denken, zoals tokken, kakelen en kraaien als een haan. Een algemeen onwelbevinden was al enkele dagen aanwezig, alsook een vreemd gevoel in de ledematen, alsof deze niet meer op haar lichaam pasten en ongecontroleerd flapperden. Patiënte verwoordde de gedachte dat men vergeten was haar op stok te zetten. Achteraf herinnerde patiënte zich de gedachte een kip te zijn, maar niet het gedrag dat zij vertoond had. Zij vond het een beschamende ervaring." 

¹ Meer over de metamorfose: Over metamorfose en moraal; Een moppie theorie;
Miscellanea (nr.10)
² Therapie komt van het Griekse θεραπεία, wat behandeling, zorg, verlichting, genezing betekent.

En weg is de vrolijkheid

Het valt me op hoe langzaam en moeizaam sommigen van de ene in de andere gemoedstoestand raken.
Het is een tocht door de woestijn.
Een tocht van weken.
Een tocht van maanden.
Een tocht van jaren.
Soms lukt het zelfs binnen een leven niet.
Het valt me op dat de donkere gemoedstoestan-den (zoals somberheid of wrok) bestendiger zijn dan de lichte (zoals vrolijkheid).
Er hoeft maar iets te gebeuren en weg is de vrolijkheid.
De somberheid en de wrok laten zich veel minder makkelijk vermurwen op te krassen.
Tegen deze stroperigheid of plakkerigheid van de donkere gevoelens helpt geen psycholoog of therapeut of psychiater.
Het enige wat helpt is theater.
Geen "mens uit één stuk" zijn, maar meerdere levens leiden. Onberekenbaar worden, op de eerste plaats voor jezelf.
En dansen!

U bent geen hond, meneer

Curzio Malaparte (1898-1957)

Empathie is inleving in het andere of de ander.
Steeds vaker hoor je de roep om empathie. Het lijkt wel alsof een uitgestorven vogel weer tot leven begint te komen.
"Empathie! Empathie!" roept hij vanaf een tak (van een boom).
En de ornithologen zijn verbaasd, want inderdaad was de vogel uitgestorven.
Empathie is wezensvreemd aan de drie monotheïstische religies.
Zij kunnen het andere (of de ander) niet op waarde schatten. Zij hebben er geen zintuig voor. En zij hebben al zo weinig zintuigen.
In deel IV, hoofdstuk 7, van m'n wijsgerige hoofdwerk Het Niets, het Ene, het Vele en Alles¹ zal ik aandacht besteden aan het vraag- en waagstuk van de empathie, in samenhang met:
–  de natuur,
–  de metamorfose,
–  de muziek,
–  het pantheïsme,
–  het polytheïsme,
–  het monotheïsme,
–  de moraal en
–  het kapitalisme.
Later meer hierover. Nu eerst een voorbeeld van empathie uit de dagboeken van de Italiaans-Duitse schrijver Curzio Malaparte:
“Gisteravond, net aangekomen in dit logementje in het sparrenbos boven Crans, heb ik de honden uit de buurt geroepen. Ik ben het terras op gelopen en ben gaan blaffen. Vanmorgen kwam de politie van Crans naar me toe met het verzoek niet meer ’s nachts te blaffen.
‘U bent geen hond, meneer.’
‘Ik mag graag ’s nachts met de honden mee blaffen. Ik doe niks verkeerds.’
‘In Zwitserland doet men zulke dingen niet, meneer, dat is tegen de regels.’
‘Ik zal het niet meer doen. Maar ik blijf niet in Zwitserland. Ik ga terug naar Frankrijk. Daar mag je ’s nachts zoveel blaffen als je wilt.’
‘Dat trek ik niet in twijfel meneer, Frankrijk is een land van lichte zeden.’
‘Wie ’s nachts blaft heeft nog geen lichte zeden.’
‘Het begint met blaffen meneer, en het eindigt met bijten. Zwitsers worden niet graag gebeten.’”² 

¹ Uitgeverij Opera Non Scripta, dd als de maan drij teuten heeft
² Dagboekaantekening uit het jaar 1948

Ook olifanten waarderen de muziek van Nino Rota

Bloem van onze clematis

1.
Vandaag is M. (62) jarig. Hij woont 1147 kilometer hiervandaan.

2.
De jonge donzige koolmezen hebben het vogelhuis verlaten.
Het is stil op ons terras zonder de koolmezenfamilie.
De fluwelig-kreukelige paarse bloemen van de clematis zijn net uitgekomen.
Die zijn niet zo vrolijk-luidruchtig als de koolmezen, maar ze zijn wel mooi en dat is toch ook een vorm van vrolijke luidruchtigheid. Nou ja, het deelt zich mee, laat ik het zo zeggen. 

3.
Gisteren zag ik iemand die Daniël Lohues heet op tv. Hij is een zanger. Hij zong het lied Niks is zoas 't lek.
Ook zong hij het lied Waor ben ik met bezig. 
Dat vraag ik me ook wel eens af.

4.
Ik ga een partij oprichten. De partij gaat heten: Partij voor het Behoud van bijna alle Coronamaatregelen (ook als de coronacrisis voorbij is, bedoel ik). Er zullen wel weer niet veel mensen op stemmen.

5.
Volgend jaar komt er een veerpont tussen onze eilanden en het Zeeburgereiland. Een veerpont is een varend stukje weg. 
Er vertrekt van hier ook een veerpont naar Amsterdam-Noord. Af en toe neem ik die. Als ik aan de overkant ben, aan de kant van J., rook ik een sigaret aan de kade en dan ga ik weer terug. 

6.
Een tijd geleden ging ik noodgedwongen minder alcoholische dranken drinken. Ik begon steeds minder te drinken en nu drink ik zonder er verder bij stil te staan – vrijwillig en gedachteloos – al weken geen alcoholische dranken meer. Jammer dat ik me het precieze moment niet kan herinneren waarop "noodgedwongen" in "vrijwillig en gedachteloos" veranderde. Dat had ik graag willen meemaken. 

M'n essay over Nino Rota

7.
Ik ging een lang essay schrijven over de muziek van Nino Rota, de componist van Federico Fellini. Ook olifanten waarderen die muziek. Maar toen ik het eerste woord op papier had gezet dacht ik: wie zit er op te wachten? Toen heb ik het uitgesteld. Nu bestaat het essay uit één woord.

8.
Er wordt vaak beweerd dat de Chinezen een minder krachtig gevoel voor privacy hebben dan westerlingen. Ik weet niet of dat zo is. Misschien hechten ze iets minder aan hun individuele privacy, maar des te meer aan hun collectieve privacy.

Gabriele stept door het huis van Antonietta

9.
Gisteren had ik heimwee naar een film. Namelijk naar de film Una Giornata Particolare uit 1977. Ik was al bijna twintig toen ik die film zag in de bioscoop. Ik zag hem met W. We zaten schouder aan schouder in het donker van de bioscoop Alhambra. Het doek ging op en daar waren Sophia Loren en Marcello Mastroianni. 

10.
Omdat het monotheïsme – met name de moraal – de metamorfose niet tolereerde is die na de val van de antieke beschavingen ondergronds gegaan (cosmetisch, seksueel, psychologisch etc.). Nu kun je weer openlijk een ander zijn of – als je een ander was – jezelf. Zie Nikkie Tutorials. Wat een schitterende video was dat. Wat een vrijheid. En wat een aangrijpend J'accuse tegen het gebod tot onveranderlijkheid.
Hinweg zu Proteus!*

Proteus, de Griekse god van de metamorfose

11.
Wat nou als je voor nietsdoen vorstelijk betaald werd?
Dan zou het duchtig in aanzien stijgen.
Dan wilde iedereen wel nietsdoen.
De Napolitaanse wijsgeer Luciano de Crescenzo vertelde in een van zijn boeken de volgende anekdote: in een Napolitaans restaurant zat elke dag een muzikant, een zanger. Hij kon er niks van. Het was niet om aan te horen. Maar in plaats van hem te ontslaan hield de eigenaar van het restaurant hem in dienst en de gasten betaalden hem royale bedragen om niet te zingen. 

* Goethe, Faust II, zweiter Akt

Luistert u nog wel?

Citroenvlinder

In de beklaagdenbank zat een rups. Hij was verschrikkelijk dik en verschrikkelijk slecht (twee dingen die lang niet altijd samengaan).
Drie rechters (rupsen) bogen zich over zijn misdaden en kwamen tot een vonnis dat op plechtige wijze werd voorgelezen. Dit duurde erg lang omdat rupsen, nou ja, niet bijzonder vlug van aard zijn en tussendoor heel veel eten.
Ondertussen gebeurde er iets opzienbarends: de beklaagde veranderde in een cocon zonder poten, ogen, mond, oren, vleugels, antennes of wat dan ook.
“Luistert u nog wel?” vroegen de rechters.
Terwijl ze het vonnis langzaam en met volle mond voorlazen, werd de cocon van binnenuit opengemaakt als een zichzelf openend cadeau. Eruit kroop een mooi citroengeel vlindertje. Het strekte zijn nog natte vleugeltjes, droogde ze aan de lucht en begon door de rechtszaal te fladderen.
De vijftien rechters volgden het vlindertje nauwgezet. Toen kwamen ze eindelijk bij de slotzin van hun vonnis, bij de straf.
Maar de pasherborene, de citroengele, fladderde op adembenemend lichtvleugelige wijze door het open raam naar buiten, waar de zon scheen, waar het heerlijk rook en waar een zacht en buitengewoon vriendelijk briesje waaide.
En de rechters waren nog niet van hun verbazing bekomen, of ook zij begonnen allemaal in cocons te veranderen. En alle slachtoffers en alle advocaten en de griffier (een belangrijk functionaris) ook.
En het duurde niet lang – nou ja, eigenlijk best lang – of allen fladderden door het open raam naar buiten, de heerlijke, geurige, warme zomer in.