Over het niets en het nietsdoen / III / Dolce

O V E R   H E T   N I E T S
E N
H E T   N I E T S D O E N

I I I
_________

D O L C E

*

De tijd is een delfstof uit Schotland.
In 1788 publiceerde de Schotse geoloog James Hutton een traktaat getiteld: Theory of the Earth.
James Hutton had zich z'n hele leven bezig gehouden met de grond onder z'n voeten. In het traktaat toonde hij aan dat de aarde geen vijfduizend jaar oud was, zoals tot dan toe overeenkomstig de boeken van het monotheïsme was aangenomen, maar miljoenen of miljarden jaren oud.
Het was een historisch moment in de geschiedenis van de menselijke kennis. Een Copernicaans moment dat zich maar een paar keer per millennium voordoet.
Een tijdgenoot van Hutton schreef: "Onder onze voeten opende zich de duizelingwekkende diepte van de tijd."

*

Niet alleen de aarde, ook het leven erop bleek al miljoenen of miljarden jaren te bestaan. De eerste mensen van de soort homo sapiens leefden driehonderdduizend jaar geleden.
Ze waren jagers. Ze maakten hun voedsel niet zelf, de natuur maakte het voor ze. Het voedsel hing aan de takken, rende voor hun voeten en zwom in de rivieren. Ze hoefden het maar de plukken of te vangen.
Ze leefden zoals dieren.¹
Ze waren gezond, slank, beweeglijk en met weinigen, want het nomadische leven stond geen groot nageslacht toe.
Er zijn aanwijzingen dat ze gelukkig waren.
Tot twaalfduizend jaar geleden.
Vanaf toen liet homo sapiens zich het voedsel niet langer door de natuur aanreiken; hij ging het zelf verbouwen.²

*

Op dat moment – en op geen ander moment in de geschiedenis – ontstond de activiteit die we tegenwoordig "werken" noemen.³
Want de natuur was geen vriend van de landbouw. De natuur stuurde roofdieren, insecten, ziektes, onkruid, plagen, droogtes, stormen, branden, overstromingen.
Een boer die niet dag en nacht werkte, van 's morgens vroeg tot 's avonds laat, zag binnen een paar weken zijn akkers te gronde gaan en zijn vee verkwijnen.
Niet werken – niets doen – betekende honger en dood en werd tenslotte, naarmate de landbouw zich verder over de planeet verspreidde, een vorm van verraad en ondermijning van de menselijke soort.⁴
En de jagende, de niet-werkende, de als een dier levende mens verdween (de Griekse mythologie was zijn zwanenzang).⁵
Het begin van het Tijdperk van het Werken, dat tot vandaag voortduurt, heet de landbouwrevolutie of neolithische revolutie. Deze term werd gemunt door de antropoloog en archeoloog Vere Gordon Childe, die bang was voor de ouderdom. Toen hij vijfenzestig was ging hij naar de Australische Blue Mountains, waar hij was geboren en opgegroeid. Hij ging op de rand van een overhangende rots staan. Hij zette zijn hoed en zijn bril af, trok zijn jas uit, nam de pijp uit zijn mond en sprong in de diepte.

*

Werken is: het temmen en onderwerpen van de natuur.
Welnu, zoals iedereen weet die homo sapiens een beetje kent is het maar een zeer kleine stap van onderwerpen naar verwoesten.⁶
Die zeer kleine stap zette homo sapiens. Niet alleen met betrekking tot de natuur om hem heen (de bossen, de zeeën), maar ook met betrekking tot de natuur in hem (zijn lichamelijkheid, zijn aardsheid): het monotheïsme was als het ware de innerlijke afronding van de landbouwrevolutie. Het plaatste homo sapiens behalve topografisch ook psychologisch buiten de natuur. Voortaan was dit wezen niet meer door de natuur uit natuur geschapen (door de aarde uit aarde), maar door een god uit niets.
Het openingshoofdstuk van het Oude Testament rukte homo sapiens op radicale wijze uit de natuur als een plant uit de grond, en in plaats van een krachtige, rustige, zekere verbondenheid met de natuur, met de aarde, kwam een hachelijk pact, een zijden draad, met de ene en enige god.⁷
Homo sapiens was nu definitief een vreemde geworden op de planeet⁸, een "ontwortelde", alien, Fremdkörper.⁹

*

De crisis van de natuur (de aarde) die wij nu beleven is dus allesbehalve een neveneffect van landbouw en monotheïsme¹⁰; het is einddoel, causa finalis van al het werken en geloven.¹¹
Dat Elon Musk nu bezig is met de voorbereidingen voor het afscheid van de aarde en het vertrek naar de planeet Mars is een logische volgende stap.
Hij wil een miljoen mensen meenemen naar Mars.
Duizend ruimteschepen zullen vanaf 2050 opstijgen.
Dit is zijn droom.
Hij wil dat zijn droom realiteit wordt. Of is "realiteit" een woord dat Elon Musk straks moet achterlaten op aarde?

*

In 1968 reisden drie astronauten – zes ogen – in de Apollo 8 naar de maan. Ze reisden om de maan heen. Ze landden niet op de maan. Het was een verkenningsvlucht.
Tijdens deze historische reis werd een grote ontdekking gedaan, een onverwachte ontdekking die niet voorzien was in het draaiboek van de NASA.
Toen de drie astronauten namelijk achter de maan vandaan kwamen zagen ze – tot hun verrukking – in het peilloze duister opeens de helderblauwe aarde tevoorschijn komen.
Op dat moment begon een nieuw hoofdstuk in de geschiedenis van homo sapiens: de terugkeer naar de aarde en het afscheid van god.
Als je het belang en de betekenis van alle ondernemingen van de NASA in één woord zou moeten samenvatten, dan zou dat woord moeten zijn: de ontdekking van de aarde.
Jawel, de almachtige bevindt zich onder onze voeten.
Deze woorden zullen straks prijken boven de ingang van de Dolce far Niente Academie.

¹ "Dieren werken niet," schreef Immanuel Kant en dat zei ook Georg Friedrich Hegel.
² De eerste duizenden jaren na de landbouwrevolutie leefden er twee types homo sapiens: de landbouwer en de jager of "jager-verzamelaar".
³ Toen het Tijdperk van het Werken begon leefden er op aarde naar schatting vijf miljoen mensen. Alle vormen van werken die we nu kennen, ook de kunst, ja, juíst de kunst, zijn uit het "zelf verbouwen" voortgekomen.
⁴ Elke akker is een slagveld en elke boer een soldaat. Of zoals Paulus schreef in een brief aan de verbaasde inwoners van Thessaloniki: "Wie niet werkt zal niet eten."
⁵ Friedrich Nietzsche was de eerste die deze mooi levende dier-mens een gearticuleerde stem gaf, omdat hij er zelf één was: "De mensen voelen dat ik een dier ben," schreef hij in een aantekening.
⁶ De wijsheid van Sun Zu: "Laat het land van de tegenstander intact", was aan homo sapiens niet besteed.
⁷ De ene en enige god van het monotheïsme was een landbouwgod, een boerengod. Een god die zei: "Wie niet werkt zal niet eten." De workaholic is daardoor een sacrale figuur in het monotheïsme. Hij is iemand die zichzelf opoffert in de strijd tegen de natuur (de aarde). Uit hem is het kapitalisme voortgekomen.
⁸ Het woord planeet komt uit het Grieks. Het is afgeleid van het Griekse werkwoord πλανᾶσθαι (planestai) = zwerven, ronddolen. Het betekent: zwervend hemellichaam. Pas met Copernicus en Galileo werd ook de aarde een zwervend hemellichaam, een planeet.
⁹ De band die de jager of jager-verzamelaar met de natuur (de aarde) had was hieraan tegenovergesteld en kan misschien het best begrepen worden door het begrip "metamorfose": alles kon in alles veranderen (een mens in een dier in een god in een rivier in een storm). Uit deze geest van de jager of jager-verzamelaar komt voor een deel nog de Griekse mythologie voort, die een en al jacht, plezier, achtervolging, lust en genot is! In de landbouw en het monotheïsme is de mens juist geheel tot stilstand gekomen. Hij heeft een huis. Hij zit aan een tafel, op een stoel, met een pen en een stuk papier. En hij schrijft. En wat hij schrijft is een product van zijn bewegingloosheid. En ook zijn wraakzuchtige moraal komt voort uit deze bewegingloosheid. En ook het gebod tot onveranderlijkheid komt eruit voort.
¹⁰ Tot nu toe is het monotheïsme als verwoestende kracht naast de landbouw en het kapitalisme min of meer over het hoofd gezien. Dit heeft de beweging van de duurzamen (de "wederaarders") verzwakt. Over de geboorte van het kapitalisme uit het monotheïsme, zie: Die protestantische Ethik und der Geist des Kapitalismus (1905) door Max Weber.
¹¹ Onze welvaart is het neveneffect.

 
© Peter Bekkers

Over het niets en het nietsdoen / II / Primo
Over het niets en het nietsdoen / I / Secundo