¹"Sans nul souci des querelles du monde, les ignorer" - Gabriel Fauré / Au bord de l'eau
² De woordvoerder van Pim Fortuyn
Ik zit al bijna twee weken te zwoegen op een tekst en het wordt van kwaad tot erger. Toch moet het af. Ik zat er vandaag over te denken om de tekst in de vuilnisbak te gooien. Maar ik ben er al zo lang mee bezig.
Misschien is er licht aan het einde van de tunnel (als iets helemaal niet goed gaat, als het maar niet opschiet, dan is het net of je in een tunnel zit (de Tunnel der Mislukking)).
Het is wel eens voorgekomen dat ik aan het eind van de tunnel iets vond dat ik anders nooit gevonden had. Dat is hoopvol.
Maar ik ben geen liefhebber van dat gezwoeg. O, nee!
Zo gezien is het misschien toch een goed idee om de tekst in de vuilnisbak te gooien. Dat zal een opluchting zijn, want het zwoegen en mislukken breidt zich nu ook uit naar andere aspecten van la vie quotidienne. Vandaag moest ik pizza's laten komen omdat het koken mislukt was. Dat is beslist een teken dat het allemaal niet te lang meer mag duren.
Een paar dagen geleden werd de jaarlijkse wereldranglijst van universiteiten (ARWU) gepubliceerd. Van de beste twintig zijn er zestien Amerikaans.
Wat betekent het, dat een land met de zestien beste universiteiten van de wereld geteisterd wordt door onwetendheid, geweld, verslaving, ziekte, paranoia, haat, armoede en verval?
Wat betekent dit in het licht van alle gebeurtenissen rondom de Amerikaanse presidentsverkiezingen?
Wie er ook president wordt - de Amerikaanse elites* (de academische, maar ook de financiële, politieke, technologische, journalistieke) zien het monster op zich afkomen dat ze in de afgelopen vijfenzeventig jaar zelf geschapen hebben. Je ziet het in hun ogen.
Zonder overdrijving kun je de toestand in Amerika pre-revolutionair noemen.
Het is niet ondenkbaar dat Donald Trump, gesteund door de woedende helft van de Amerikaanse bevolking, een soort schaduwregering gaat optuigen als Joe Biden wint. Zo ongeveer ging het er ook aan toe aan de vooravond van - bijvoorbeeld - de Franse en de Russische revolutie.
Steve Bannon (een demagoog) weet dit. Hij heeft die revoluties bestudeerd. Zijn oproep tot onthoofdingen is een even krankzinnige als berekende poging de lont in het kruitvat te steken (maar het is nog te vroeg).
Aan de andere kant is het ook niet ondenkbaar dat Donald Trump de jaren die hem nog resten rustig gaat golfen. Tenslotte is hij een oude man.
Bovendien gelooft hij lang niet niet alles wat hij zegt (ook hij is een demagoog). Hij is niet te vergelijken met iemand als Maximilien de Robespierre, over wie Mirabeau schreef: "Cet homme ira loin car il croit tout ce qu'il dit."**
*Elites zoals bedoeld door de Britse historicus Arnold Toynbee (1889-1975), en niet zoals bedoeld door "angry white men".
**"Die man zal ver komen, want hij gelooft alles wat hij zegt."
“Goedendag, dit is mijn vrouw, dit zijn mijn kinderen en dit is onze televisie.”
18 april 2016 / Dramatisch zonnebaden (1): In de deuropening
 |
| M. |
8 februari 2016 / Gesprekje met P.
“Je deurbel doet het niet, misschien moet je ‘m even repareren.”
“Ik? Waarom ik? Ik woon hier. Ik gebruik ‘m nooit.”
8 februari 2016 / Zoeken
Een jaar of veertig geleden verdween de Engelse graaf Lord Lucan. De
graaf was, zoals dat heet, spoorloos.
Garth Gibbs, journalist bij The Daily Mirror, nam het op zich om hem te vinden.
Wat een mooie naam is toch The Daily Mirror. De dagelijkse spiegel.
Dertig jaar lang zocht Garth Gibbs naar Lord Lucan. Hij zocht hem in Macau, in Hong Kong, op de Bahama’s.
Telkens was Garth Gibbs ervan overtuigd dat hij Lord Lucan op het spoor was, dat hij hem bijna
te pakken had. Zoals in Kaapstad, waar hij van de gelegenheid gebruikt
maakte om familie en vrienden te bezoeken.
Garth Gibbs reisde op kosten van The Daily Mirror dertig jaar
lang de hele wereld over op zoek naar de verdwenen graaf, maar hij vond
hem nooit. Terugkijkend op zijn carrière zei hij: “Het niet-vinden van
Lord Lucan is verreweg mijn spectaculairste succes in de journalistiek. Natuurlijk,
veel mijn collega’s zijn ook tamelijk succesvol geweest in het
niet-vinden van Lord Lucan. Maar ik heb hem niet gevonden in de meest
exotische oorden van allemaal.”
3 februari 2016 / "You did very well today"
M. vertelde het volgende verhaal, dat hij gehoord had
van een vriendin van hem.
De vriendin wandelde op de Onbekende Gracht achter het Koninklijke
Theater Carré, waar het Wereldkerstcircus aan de gang was, met
optredens van wilde dieren, zoals een tijger.
Het was een mooie, stille avond, een akoestische avond. Zo’n avond die
op wonderbaarlijke wijze alles hoorbaar maakt, zelfs wat aan de andere
kant van de stad gefluisterd wordt.
Op het terreintje achter Carré, aan de overkant van het water, was een
kooi gemaakt voor de tijger. Die liep daarin heen en weer.
Toen kwam de dompteur binnen.
“You did very well today,” zei hij tegen de tijger.
De tijger ging op zijn achterpoten staan en legde zijn voorpoten op de schouders van de dompteur (dit is stilte).
“You did very well.”
1 februari 2016 / In het restaurant
Ik was met twee Noord-Hollanders, P. en K., wat gaan eten in het Amsterdamse restaurant L. Het
restaurant heeft een ster – een Michelinster – en het viel me
op dat ze er veel verschillende soorten borden hebben. Borden in
de vorm van een helm, in de vorm van een schelp, in de vorm van een
schaal, in de vorm van een doos, in de vorm van een ster. Mooie borden.
Sommige van porselein, andere van gebakken klei, weer andere van hout of
roestvrij staal. Telkens als er nieuwe borden werden gebracht, vertelde
degene die ze bracht wat voor eten er op lag. Een mondvol, steeds. Een
mondvol woorden bedoel ik. Om het eten te zien moesten we er een vergrootglas bij pakken.
Aan het tafeltje naast ons zat een meisje met een decolleté (een diepe halsuitsnijding), heel apart.
“Apart” is een Noord-Hollands woord. Je zegt het bij allerlei gelegenheden.
De chef van het restaurant stond bij de deur. Hij ontving ons en liet
ons uit toen we klaar waren met het eten van de verrukkelijke onzichtbaarheden. K. en ik stonden toe dat hij ons in onze jassen hielp, maar P. deed z’n jas zelf
aan. Hij is een Bakoeninist.
O V E R H E T N I E T S
E N
H E T Z O E T E N I E T S D O E N
_____________
S E C U N D O
*
Kenden de Ouden het niets? De oude Grieken en Romeinen bedoel ik. Het antwoord is nee. Nou ja, wel in tithemische* zin:
"Wat ben je aan het doen? O, niets."
Maar niet in monotheïstische zin. De Ouden waren polytheïsten. Ze waren er niet op uit de godenwereld te monopoliseren. Ze hadden geen probleem met een god meer of minder, integendeel: ze hielden van gezelschap en ook hun goden hielden van gezelschap. Dat was ook de reden waarom ze mensen schiepen - niet uit het niets, maar uit aarde, water, lucht en vuur.
*
Uit niets kan niets voortkomen, zeiden de Ouden. Ex nihilo nihil fit. Iets maken uit niets - creatio ex nihilo - was volgens de Ouden onmogelijk.
En dat zegt ook het gezonde verstand.
Toen de Grieken voor het eerst hoorden van de schepping van de wereld uit het niets, in het jaar 802 na de stichting Rome (49 n. Chr.), op de dag dat de apostel Paulus op de Areopagus in Athene het christendom verkondigde, sloegen ze zich op de knieën van het lachen. Ze hielden hun buik vast van het lachen en vielen op de grond van het lachen. En op de grond liggend trappelden ze met hun benen in de lucht van het lachen.
*
Kijk, ik heb hier niets in mijn handen.
Kan ik van dit niets, dat ik hier in m'n handen heb, iets maken?
Nee, kan niet.
*
Dit hier is een kluit aarde.
Kan ik hiervan iets maken, een mens bijvoorbeeld?
Ja, kan!
Eerst spuug ik erin, dat is mijn water.
Dan kneed ik een menselijk figuurtje.
Dan leg ik het te drogen in de zon, dat is mijn vuur.
Dan blaas ik mijn adem erin, dat is mijn lucht.
Dan geef ik het een mooie snor.
En dáár hebben we professor Nietzsche - de opgeruimdste, lichtvoetigste, vrolijkste, zonnigste, beweeglijkste, luchtigste, gevaarlijkste, vlugste en verkeerdst begrepene van alle filosofen.
*
Ik wil hem er graag bij hebben, omdat hij degene is geweest die de zware steen van het monotheïsme opzij schoof waaronder Europa eeuwen lang begraven lag. Na vele donkere, vochtige, beklemmende, verpletterende eeuwen voelden de Europeanen eindelijk de warme zon weer op hun huid en zagen ze weer de blauw lucht.
De blauw lucht die je ziet als je met een grassprietje in je mond op je rug in het zomerse gras ligt en omhoog kijkt.
De blauwe lucht waarover iemand schreef: "Wij waren blij en uitbundig om niets, om 't mooie weer, om de zonneschijn, om de lucht om ons heen, die wij ademden, en om de lucht boven ons, die wij zagen."
En daarmee zijn we
beland in het hier en nu – de ideale plaats en het juiste moment om niets te
doen.
Want die blauwe
lucht, dat is de lucht hier boven het IJ, boven onze Dolce far Niente Academie
*
We zagen daarnet hoe
de Ouden over de grond rolden en met hun benen in de lucht trappelden van het
lachen om de gedachte dat een god - de god van de christenen en de joden
(moslims waren er nog niet) - de wereld uit het niets geschapen had.
Welnu, zo lachwekkend
als dit monotheïstische niets voor de Ouden was, zo waardig
was voor hen het niets uit nietsdoen.
Werken werd in de Oudheid als iets zeer oneervols beschouwd. Marcus Tullius Cicero schreef:
“Het geld
dat je verdient met werken is vulgair en onaanvaardbaar.”
Een voornaam mens leefde van de winsten van zijn landerijen, niet van zijn
arbeid.
Het ideaal was: otium, nietsdoen.
Het tegenovergestelde van otium was negotium - negosie in het Nederlands: handel, bedrijvigheid, werk.
Hoe komt het nu, dat
het werken in de loop van de millennia steeds meer in aanzien steeg,
terwijl het nietsdoen alle waardigheid verloor, ja zelfs verachtelijk werd
(behalve dan in de nuttige vorm van ontspanning, uitrusten, bijkomen van het
werk)?
Aan dit vraagstuk is het laatste deel van deze lezing gewijd.
[Einde Secundo; wordt vervolgd] / © Peter Bekkers
* Tithemisch = betreffende het doen, zie hier.
O V E R H E T N I E T S
E N
H E T Z O E T E N I E T S D O E N
_________
P R I M O
*
Het tegenovergestelde van "niets" is "alles" en daarom zal ik het nu eerst over alles hebben.
Een tijdje geleden was er een bekende Nederlandse sterrenkundige te gast in een televisieprogramma om over de oerknal te praten. Hier zijn enkele woorden die de sterrenkundige die avond gebruikte:
Onvoorstelbaar
Ontzaglijk
Onbevattelijk
Je zag dat het genotvol voor hem was om die woorden te gebruiken. O, hij vond het heerlijk! Het is niet ondenkbaar dat hij sterrenkundige was geworden omdat hij zo graag zulke woorden gebruikte.
Veel sterrenkundigen vinden het genotvol om zulke woorden te gebruiken, heb ik gemerkt. Mogelijk is het heelal daardoor ontzaglijker, onbevattelijker en onvoorstelbaarder dan het in werkelijkheid is.
Anders gezegd: mogelijk ontdekken de geleerden het heelal niet alleen, maar vormen ze het ook - ongeveer zoals pottenbakkers uit een homp klei een vaas vormen of zoals Prometheus uit een kluit aarde de mens vormde.
De tak van wetenschap die zich bezig houdt met het ontstaan van vormen heet de morfologie. De morfologie vraagt: waarom heeft iets - bijvoorbeeld een slakkenhuis of het heelal - een bepaalde vorm en geen andere vorm?
*
Lange tijd dacht men er niet over na of het heelal een begin en een einde had.
Hierin kwam verandering toen Georges Lemaître in het jaar 1927 de theorie van de oerknal en het uitdijende heelal formuleerde.
De vraag die hem natuurlijk onmiddellijk door iedereen gesteld werd, luidde: "Als het heelal met een oerknal begonnen is, wat was er dan vóór de oerknal?"
Dat was precies de vraag die die avond op televisie aan de Nederlandse sterrenkundige werd gesteld, en het antwoord luidde: "Niets."
Niente.
*
Nu moeten jullie weten dat Georges Lemaître, de bedenker van de oerknal, behalve een briljant natuurkundige ook een katholiek was. En niet zomaar eentje: hij was Jezuïet, priester, lid van het priesterbroederschap Amis de Jésus, titulair kanunnik, pauselijk huisprelaat en voorzitter van de pauselijke Academie van Wetenschappen, de vermaarde Accademia dei Lyncei - Academie van de Lynx - waar lang geleden ook Galileo Galilei voorzitter van was.
Georges Lemaître was een man van god.
En zoals iedereen weet, leren de heilige boeken van de eenkennige, monotheïstische of monopolistische religies dat er maar één god is, en dat die god de wereld heeft geschapen.
Waaruit heeft de ene en enige god de wereld geschapen? Uit het niets heeft hij de wereld geschapen.
Dat moest wel - uit het niets, bedoel ik - want als er al iets was - wat dan ook - dan was een andere schepper hem vóór geweest. Dan was hij dus niet "de ene en enige".
*
"Niets," antwoordde de sterrenkundige dus op de vraag wat er vóór de oerknal was.
Of hij iets kon zeggen over dit niets, werd hem gevraagd.
Dat kon hij niet, zei hij.
Of hij het toch wilde proberen, werd hem gevraagd.
De sterrenkundige probeerde het - maar nee, kon hij niet.
Hoe was het mogelijk - andere vraag dan maar - dat uit het niets iets was ontstaan?
Wist hij niet.
Het was allemaal, stamelde de sterrenkundige:
Onvoorstelbaar
Ontzaglijk
Onbevattelijk
Dit zijn niet toevallig ook de woorden die de mystici en de religieuze denkers stamelen als ze het niets proberen te omschrijven.
*
En zo loodste Georges Lemaître het monotheïstische niets de wetenschap binnen (met dit verschil dat het niets van Lemaître geen god meer nodig had om "iets" te worden; het was op eigen kracht, door de oerknal in "iets" veranderd; het niets was zélf creatief geworden).
Door de oerknal kreeg het heelal een begin, een soort van einde en een vorm. Welke vorm? De vorm van het verhaal waarvan de priester Lemaître doordrenkt was, de vorm van het scheppingsverhaal uit de heilige boeken.
Het heelal werd, kortom, monotheïsme-vormig: vanuit het niets wijd uitkragend tot kelk, tot vaas, tot megafoon - de megafoon van het niets.
*
Nu denken jullie misschien: wat sta je daar nou te kletsen over het niets en de oerknal? Heb je er soms verstand van?
Niet meer dan jullie. Maar ik heb wel een beetje verstand van het menselijk brein. Ik heb namelijk zelf zo'n brein. Jullie ook, jullie hebben ook zo'n brein.
En zoals jullie weten is het voor het brein volstrekt onaanvaardbaar dat iets, wat dan ook, geen "begin" heeft en geen "einde"; dat het er altijd geweest is en altijd zal zijn, zonder ooit "ontstaan" of "geboren" te zijn, zonder ooit te "verdwijnen" of te "sterven". Zoiets kan ons brein eenvoudig niet verwerken. Het slaat dan op tilt, zoals een flipperkast of zoals de hersentjes van een kind dat naar de sterrenhemel kijkt en zich de oneindigheid probeert voor te stellen.
Het brein móet gewoon een begin (en een einde) fabriceren. Met Lemaître's oerknal nam het heelal niet zozeer zijn eigen vorm aan, maar de vertrouwde, geruststellende vorm van ons denken.
Alle wetenschap is beeldende kunst en geruststelling.
[Einde Primo; wordt vervolgd] / © Peter Bekkers
Ik fietste 's avonds door de stad. Ik fietste van Oost naar Zuid, een heel eind. Er was vrijwel niemand op straat. Het rook heerlijk zoet, naar de droge, koude herfst. De herfstbladeren onder de bomen knisperden als ik erdoorheen fietste. Ik fietste er speciaal doorheen. Ik was op weg naar het Frans Otten stadion. Als je niet dood bent, wordt er geen stadion naar je vernoemd.
Achter op de fiets, stevig vastgeklemd onder een spin: m'n tas, met daarin een tennisracket, een tennisbal, schoenen, sokken, een korte broek, een T-shirt, een vest, een handdoek. Zo reed ik vijftig jaar geleden ook al door de stad (een andere stad). Maar op de deur van de kleedkamer in het Frans Otten stadion stond in het groot en in het rood:
Op de terugweg kwam ik langs de prostituees aan de Ruysdaelkade in hun rood verlichte kamers. Ze wenkten me. Kom maar binnen. Hier in mijn armen, hier tussen mijn dijen.
Ik maakte een ommetje en fietste door de straat waar mijn vader vroeger woonde. Hij is al vele jaren dood. Het licht brandde waar hij woonde. Het was net of hij thuis was. Het rook heerlijk naar de droge knisperende herfst.
"Amerika is voor zijn defensie volledig afhankelijk van China."
Bron: De Volkskrant.
Bron: Televisie / Een fruitboer over zijn helpertjes.
 |
| Lenu en Lila |
Vanavond was voorlopig de laatste aflevering van de televisieserie naar de vier Napolitaanse romans van Elena Ferrante.
Ik zag een keer de rivier de Seine in de herfst, bij hoog water. Wat stroomde die snel en onstuitbaar door Parijs!
De Napolitaanse romans deden me daaraan denken.
Ze hebben niets van een bouwwerk. Er is louter dat machtige stromen, die onstuitbare voortgang. Het is de snelst stromende woordenstroom waar ik ooit in geplonsd ben.
 |
| Zwartvoetalbatros |
De film Escape from Alcatraz is gebaseerd op de wonderbaarlijke ontsnapping van enkele mannen uit een gevangenis op het eiland Alcatraz in het jaar 1962.
De naam Alcatraz komt uit het Arabisch en betekent: albatros (al-qaṭrās).
Het brein achter de ontsnapping was Frank Morris (in de film gespeeld door Clint Eastwood).
Op Wikipedia vond ik over hem de volgende zeer korte, zeer mooie biografie:
Frank Morris
Geboren: 1926
Straf: Levenslang
Status: Ontsnapt
Sommige mensen die ik
ken komen nooit opdraven in m'n dromen, andere geregeld of vaak, een enkeling zelfs te vaak.
Misschien moet ik eens entree gaan heffen of een bel
aanschaffen (een uitsmijter zou ook wel een goed idee zijn).
Schijnbaar is de ene mens droombaarder dan de andere. Wat zou toch de eigenschap zijn die iemand geschikt maakt om door mij gedroomd te worden?
Vannacht droomde ik het volgende (soms moet je het
even over dromen hebben): ik zat op een rotspunt in m'n kamer uit te
kijken over een tamelijk woeste rivier (of zee). Schuim en water spatten
in m'n gezicht. Er stroomde een beekje door de kamer en door dat
beekje kwam J. aanwandelen met haar fiets aan de hand. Ze ging naast me op de rotspunt zitten en het viel haar op, zei ze,
dat er nog etensresten lagen uit de vorige droom (vleesjes die we nog
niet geroosterd hadden). Wat zijn dromen toch curieus. Je kunt er geen
chocola van maken (de chocolademaker uit Wenen - zie foto - kon dat
wel).
Toen A. vertrok had hij
geen wonden. Zijn neus was niet opgezwollen, zijn lip was niet open. Hij was heel. Zijn knieën en handen waren niet geschaafd. Zijn voortanden zaten er nog in. Zijn ribben waren niet
gekneusd. Er was nergens bloed (behalve uiteraard binnen in hem) en in
zijn helm zat geen barst.
Toen hij terug kwam was dit allemaal wel het geval.
Zijn vrouw schrok niet want hij had haar gewaarschuwd: "Schrik niet."
Hij wist niet wat er gebeurd was.
Het
is nu drie weken geleden en alle wonden zijn genezen.
Er is niets meer te zien van het onbekende dat hem is overkomen.
Ik zag de tennisser Novak Djokovic spelen
op Roland Garros. Ik vond hem ontroerend met zijn wijd open ogen,
zijn blozende wangen, de uiterste precisie en helderheid van zijn spel en zijn geduld met het publiek, dat hij toeschouwer voor toeschouwer, hart voor hart moet veroveren als een guerrillero.
Wat een groot kampioen is hij.
Wat een mooi woord is kampioen.
Bijna waren U. en ik afgelopen zondag ook tenniskampioen geworden, maar we verloren in de finale
van een broer en zus die maar niet van opgeven wisten! U. en ik deden allebei voor het eerst mee aan een tennistoernooi. Zij voor het eerst met mij en ik voor het eerst met haar.
Op het filmpje: psychedelische wegbelijning op weg naar de tennisclub (de belijning van de banen was gelukkig normaal).
 |
| Bredero (1585-1618) |
Er wordt beweerd dat het heelal door een oerknal uit het niets is ontstaan.
Ik heb geprobeerd antwoord te vinden op de vraag of hetzelfde wordt beweerd over het woord "heelal".
Dit is
wat ik heb gevonden in de etymologische woordenboeken: het Nederlandse woord
"heelal" werd voor het eerst gebruikt door de dichter en
toneelschrijver P. C. Hooft (1581-1647). Vóór hem bestond het
woord niet, dus het lijkt in zijn werk uit het niets ontstaan.
Ik ben er niet achter gekomen in welk werk van P.C. Hooft deze
oerknal plaatsvond. De etymologische woordenboeken weten
het niet of vertellen het niet. Nu vraag ik me af: moet ik
A
l l e d e
W E R K E N
v a n d e n H E E R
P. C. H O O F T
I n V i e r D e e
l e n
gaan lezen om daar
achter te komen? Is dat de moeite waard? Of zal ik het er maar bij laten
zitten? Ik zie er nogal tegen op.
