Over identiteit en overleven

Neus van de handige Athabaskische sneeuwschoen

De etnoloog Marcel Mauss¹ leefde van 1872 tot 1950. Hij bestudeerde jager-verzamelaarculturen rondom de Stille Oceaan.
Hij vroeg zich af waarom die culturen sommige dingen wél en andere níet van elkaar overnamen en hier is zijn opmerkelijke antwoord: ze namen dingen over om te overleven en wezen dingen af om zich te definiëren – ook wanneer het afgewezene duidelijk grote voordelen bood.²
Identiteit versus overleven!
Overleven versus identiteit!
Marcel Mauss meende dat culturen in wezen "weigeringsstructuren" zijn – een fraaie en verhelderende term die de vraag oproept: is het mogelijk dat iets of iemand "teveel identiteit" bezit om te overleven? Overleven is tenslotte aanpassen, veranderen; het vraagt om een zekere lichtheid, lichtvoetigheid, lenigheid, wendbaarheid – misschien ook van de identiteit.³

¹ Ik vond hem op pagina 193 van het dikke boek Het begin van alles van David Wengrow en David Graeber (waarin zoals in bijna alle dikke boeken veel interessante weetjes staan maar niet erg opzienbarend wordt nagedacht).
² Bijvoorbeeld: de Athabasken in Alaska weigerden hardnekkig de kajaks van de Inuit over te nemen, hoewel die duidelijk geschikter waren voor de omgeving dan hun eigen vaartuigen. De Inuit weigerden op hun beurt hardnekkig om de handige sneeuwschoenen van de Athabasken over te nemen!
³ Ook in morele zin levert "weigeren" meer identiteit op dan "overnemen". Robert Musil schrijft: "Want in gebeurtenissen die hen in tegenspraak met hun omgeving brengen, ontplooien mensen al hun krachten, terwijl zij zich daar waar zij slechts hun plicht doen begrijpelijkerwijs niet anders gedragen dan bij het betalen van belasting; waaruit blijkt dat alle kwaad met meer of minder fantasie en hartstocht wordt volbracht, terwijl het goede zich daarentegen onderscheidt door een onmiskenbare gevoelsarmoede en zieligheid." (Uit: Robert Musil, De man zonder eigenschappen, deel III, tweede boek, hoofdstuk 18: Moeilijkheden van een moralist bij het schrijven van een brief, p.1065 / Meulenhoff 1989 / vertaling Ingeborg Lesener)